Hình tượng Ngựa thờ qua một số công trình kiến trúc cổ

- Hình tượng con ngựa đã in sâu trong tâm thức người Việt cổ và được thể hiện khá phong phú, đa dạng qua một số công trình kiến trúc thờ tự ở đình làng, đền miếu, lăng mộ và các bức phù điêu đá, đồng, gỗ, gốm sứ...

Ngựa trong đời sống tâm linh người Việt

Ngựa là con vật thân quen gắn liền với con người từ xa xưa trong lịch sử, là con vật biểu trưng cho sự thông minh nhanh nhẹn, là biểu tượng của sự hùng mạnh trong chiến tranh trung cổ. Đó là sức mạnh của Phù Đổng Thiên vương cưỡi Ngựa sắt nhổ cây Tre đánh giặc. Trong văn hóa người Việt, Ngựa là một trong số 12 con Giáp (Ngọ), là biểu tượng cho sự trung thành tận tụy, thông minh mạnh mẽ, đồng thời là biểu tượng của tài lộc, thịnh vượng và thành công.

Chính vì lẽ đó mà hình tượng con Ngựa đã đi vào đời sống tâm linh của người Việt cổ được phản ánh trong lịch sử, trong văn hóa dân gian, văn học nghệ thuật, qua một số công trình kiến trúc cổ được con người thần tượng hóa thành những linh vật thờ tự ở một số di tích lịch sử văn hóa cùng với những linh vật khác như Long (Rồng) Ly (Lân) Quy Rùa) Phụng (Phượng)…

Hình tượng Ngựa thờ qua các công trình kiến trúc điêu khắc cổ ở Hà Tĩnh

Hình tượng ngựa thờ được thể hiện khá phong phú và đa dạng qua một số công trình kiến trúc cổ thờ tự ở đình làng, đền miếu, lăng mộ và các bức phù điêu, kiến trúc điêu khắc đá, đồng, gỗ, gốm sứ... Có những ngôi đền có tên gọi là đền Bạch Mã (đền thờ ngựa trắng) hay đền Voi Ngựa ở xã Xuân Lộc, huyện Can Lộc, đền Cả xã Đức Thủy, huyện Đức Thọ. Một số di tích khác như ở di tích Đền thờ Nguyễn Nghiễm tại xã Tiên Điền, huyện Nghi Xuân ở trước cổng đền hai bên tả hữu là hình tượng hai chú ngựa được tạc bằng đá khối nguyên chiếc trong tư thế dũng mãnh.

Một số di tích khác như đền Cả thuộc xã Hội Thống, huyện Nghi Xuân và đền thờ Đông Hải, đền Cương Quốc công Nguyễn Xí, xã Cương Gián, huyện Nghi Xuân, hình tượng Ngựa thờ được các nghệ nhân xưa chạm khắc trên các bức tường phía trước đền thờ.

Cũng có khi được hình tượng hóa, mình Ngựa, đầu Rồng còn gọi là con Long Mã được chạm khắc phần lớn trên các bộ phận kiến trúc tắc môn trước cửa Đền, miếu.

Hình tượng Ngựa được chạm khắc ở các đền, miếu đôi khi là hình dáng của loài ngựa chiến để các vị tướng cưỡi hay được tạo dáng bên cạnh người lính đầu đội mũ, mang gươm giắt ngựa đứng gác như ở đền Đông Giáp, thuộc xã Cổ Đạm, huyện Nghi Xuân.

Cũng có khi Ngựa được trang trí trên các mảng điêu khắc chạm trỗ trên các bộ phận kiến trúc như xà, hạ, kẻ chuyền…được các nghệ nhân xưa miêu tả như đoàn quân ra trận dũng mảnh gồm những người lính và ngựa chiến được thể hiện trên các nét chạm lộng tinh xảo ở trung điện đền Cả, xã Ích Hậu, đền Chiêu Trưng Lê khôi, xã Thạch Kim, huyện Lộc Hà…

Hình tượng con ngựa đã in sâu vào tâm thức, trở thành nét đẹp văn hóa tâm linh được ẩn chứa sâu đậm trong các công trình kiến trúc cổ xưa của người Việt và đã được các nghệ nhân cổ, những nhà điêu khắc tài hoa thể hiện trên tất cả các chất liệu khác nhau, đã nâng tầm vóc ngang hàng với những linh vật khác được tôn thờ trong các công trình kiến trúc cổ ở Hà Tĩnh…